Auteur: -

Het streven van de provincie is volgens de startnotitie van het Zeeuwse Deltaplan Zoet Water om Zeeland in 2050 te voorzien van een robuust zoetwatersysteem, zodat men zelf weerbaar is. Enerzijds door het maken van zoetwaterbergingen (natuurlijke bergingen prima), anderzijds door de aanvoer van zoetwater via pijpleidingen. Is het verwachtingspatroon van dit streven niet erg optimistisch? De verziltingsdruk op het grondwater blijft verder toenemen. Met kunstmatige maatregelen zullen de gevolgen van het verziltingsbeleid verzacht worden en zal er een vorm van beperkte weerbaarheid ontstaan. Het blijft een soort pijnstilling zonder de oorzaak van die toenemende verzilting aan te pakken waar dat kan. De term robuust is in dit verband moeilijk te begrijpen. De vraag naar aanvoer via die leidingen zal almaar verder toenemen. Het zal steeds meer energie vergen. Kan deze niet natuurlijke aanvoer steeds gegarandeerd worden met de benodigde energie?

Wat is nu die veel grotere meerwaarde van een zoet Grevelingenmeer. Door een zoet meer wordt de grens van de verziltingsdruk teruggebracht van de Grevelingendam naar de kust (Brouwersdam). Het zal als buffer functioneren tegen de toenemende verziltingsdruk vanuit zee. Het zoete meer stopt de huidige verziltingsinvloed van het meer op het grondwater van Schouwen-Duiveland en Goeree Overflakkee en natuurlijke afname van de verzilting van het grondwater wordt in gang gezet. Het biedt een optimale bescherming tegen verzilting van het aanliggende land en het achterland. Het is van cruciaal belang voor Schouwen-Duiveland. Het kan vanuit het zoete meer een flexibel en heel duurzaam zoetwaterbeleid voeren met als basis de huidige infrastructuur. Tot op heden nog onmogelijk. Tevens stopt de zoutbelasting vanuit het Grevelingenmeer naar het Volkerak-Zoommeer. Voor de Brouwerssluis zal een zgn. dichtheidsscherm gebouwd moeten worden om eerst het meer te ontzilten (in een aantal maanden) en om later op gezette tijden bij te dragen aan een optimaal zoetwaterbeheer. Er is nog lang nalevering van zoute kwel naar het meer. Het dichtheidsscherm is vanwege de geometrie van het meer een redelijk omvangrijke constructie. Het zorgt er voor om selectief het water aan de bodem van het meer naar de voordelta af te voeren. Als zich later voor de Brouwerssluis aan de bodem zouter water verzamelt, omdat het zwaarder is, zal dat als eerste worden afgevoerd.

Binnen de mogelijke peilvariaties op het meer kan het peil opgezet worden in tijden van hogere afvoeren en gebruikt worden tot het laagst toelaatbare peil in tijden van droogte. Als die droogteperiode langer duurt, kan overwogen worden om dat laagste peil vast te houden door (zout)water uit de voordelta aan de bodem in te laten om zo, binnen grenzen, langer van het zoete water gebruik te kunnen maken. Zodra via hogere afvoeren weer over zoetwateraanvoer beschikt kan worden, wordt als eerste de binnen gelaten zoute onderlaag afgevoerd. Het zoetwaterbeheer van het meer is zo erg flexibel.

Voor die natuurlijke aanvoer van zoetwater naar het meer moet de nog niet aangelegde sluis in het noordelijk deel van de Grevelingendam worden aangelegd. Daarnaast spelen de mogelijke peilvariaties op het zoete Volkerak-Zoommeer een rol en hoe die optimaal te krijgen. Een zoet Grevelingenmeer is de meest duurzame oplossing. Door de toenemende verziltingsdruk uit zee zal het meer op lange termijn vertraagd verzilten met een veel lager zoutgehalte als nu. Zo werkt deze buffer voor de zeer lange termijn ook beschermend voor de Brabantse Delta.

Ir. W.B.P.M. Lases.

De startnotitie Zeeuwse Deltaplan Zoet Water geeft aan dat in de huidige situatie en met het huidige beleid Zeeland slechts zeer beperkt beschikt over eigen aanvoer van zoet water. Het grote manco van deze nota is juist, dat dit huidige beleid en deze huidige situatie niet ter discussie wordt gesteld, terwijl de nood aan zoet water dit beleid verre overstijgt. Het staat voor de hand liggende fundamentele aanpassingen in de weg.

De provincie heeft zelf steeds de mogelijkheid van aanvoer van zoet afgehouden om het zoutgehalte van de wateren zo hoog mogelijk te krijgen en te houden. Daardoor is in een groter verband een andere verdeling van zoet water afgesproken. De achtergrond van het maximaal houden van het zoutgehalte komt voort uit een wijze van biologisch denken, dat in de zeventiger jaren opgang deed. Basis voor dit denken vormde het onderzoek van de bioloog Remane in de Elbe in 1901. Hij deed onderzoek naar de soortenrijkdom en verwerkte die resultaten in een verband met het zoutgehalte op de Elbe. Het leverde belangrijke tendensen: hoe zoeter het water hoe groter de soortenrijkdom, brakwater heeft de minste soortenrijkdom en hoe zouter het water eveneens des te groter de soortenrijkdom. Bij de zoutgehaltes, die hier voorkomen, ontlopen de maximale soortenrijkdom in zoet en zout water elkaar niet. Men wilde duidelijke keuzes. Brak water was niet interessant, ondanks een andere soortensamenstelling. Bij het zout houden van de wateren werd om deze selectieve reden gekozen voor een beheer, dat zorgde voor zo hoog mogelijke zoutgehaltes. Tot op heden.

De zoutlobby was zo sterk dat de biologische wensen voor zoutwaternatuur boven het primaire levensbelang van zoet water voor de mens gesteld werden, ondanks dat men op de hoogte was van de almaar toenemende verziltingsdruk vanuit zee.

Echter 97% van al het water op aarde is zout. Er is in het geheel geen gebrek aan zoutwaternatuur en de mens kan er niet van leven. Van het weinige zoete water op aarde is slechts 0.25% vrij water beschikbaar in de vorm van rivieren en meren. Het is uiterst schaars en kwetsbaar voor verzilting.

Het totale jaarlijkse aanbod aan zoetwater in de vorm van rivierafvoer en neerslag is sinds de Deltawerken van dezelfde orde van grootte gebleven. Alleen de extremen zijn toegenomen. Er was toen voldoende zoetwater voor een zoet Zeeuws Meer en nu ook. Zeker voor een zoet Grevelingenmeer als er gebruik gemaakt wordt van de hogere afvoeren. Het plan Spaargaren (zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg) zou nog veel meer ruimte bieden.

Door Nederland stroomt heel wat van dat schaarse zoete water, dat in de pieken te snel naar zee wordt afgevoerd. Er is grote behoefte aan grootschalige opslag in tijden van overschot om het zoete water zo lang mogelijk vast te houden, te bergen en te benutten als weerstand tegen de verziltingsdruk vanuit zee. Het Grevelingenmeer is hier ideaal voor.

De politieke wil moet er zijn om tot een ander beleid te komen en een aangepaste zoetwaterverdeling.

Ir. W.B.P.M. Lases.

Het gevoerde verziltingbeleid van de provincie duurt nu twee generaties. Het is geen wonder dat het nog aanwezige zoete water in de provincie steeds verder in het gedrang komt en marginaliseert. Onbegrijpelijkerwijs worden er geen concessies gedaan aan dit beleid en wordt doorgegaan met het blijven blokkeren van de natuurlijke (duurzame) aan- en doorvoer van zoet rivierwater. Voorheen was dat er wel volop bij hoge afvoeren. Zo wordt het zoutgehalte in de wateren gemaximaliseerd. Er worden zoutwaterprojecten uitgevoerd door o.a. hoog gelegen zoetwater bufferende gronden af te graven om aan de zee toe te voegen. Dit gebeurt ook bij laag gelegen gronden. Zo neemt de weerstand tegen verzilting verder af. Hoe hoger het zoutgehalte, hoe sterker de verzilting. Aangezien het grondwater van het aangrenzende land heel traag, maar gestaag hier op reageert, kost het tijd voor dat men de gevolgen significant gaat merken. Dat is nu het geval. Om de gevolgen te beperken is een deltaplan zoetwater opgezet. Het zullen enerzijds stimulerende maatregelen zijn om de berging van zoet water te vergroten, broodnodig, anderzijds kostbare kunstgrepen, die veel energie vergen en niet duurzaam zijn. Het doel is om Zeeland in 2050 weerbaar te maken tegen zoetwatertekorten. Het streven is dit ‘robuust’ te maken.

De helder geschreven startnotitie Zeeuwse Deltaplan Zoet Water is positief van toonzetting. De indruk, die wordt gewekt, is dat er echt werk gemaakt gaat worden van zoetwaterbeleid. Heel duidelijk is, dat er een bewustwordingsproces gaande is dat Zeeland zich steeds verder in de nesten werkt wat de beschikbaarheid van zoet water betreft. Helaas ziet het plan er veel mooier uit dan de werkelijkheid zal zijn. Het verzacht tijdelijk de problematiek. In feite is het flankerend beleid voor het ongewijzigde verziltingbeleid van de wateren in Zeeland. De verziltingproblematiek van het land is een direct gevolg van het maximeren van het zoutgehalte van de Zeeuwse wateren, inclusief het Grevelingenmeer. Het heeft weinig effect als men met oogkleppen op zoetwaterbeleid alleen richt op het land zonder het verziltingbeleid van de wateren aan te pakken. Hoe lager het zoutgehalte van de wateren is, zoveel minder zal de verziltingproblematiek van het land zijn.

De provincie rekent zich hiermee kortstondig rijk. Het duurt één, misschien twee generaties en is er weer kostbare tijd verloren. Zo blijft de provincie in haar eigen zwaard vallen. De tijd is meer dan rijp om tot een fundamenteel ander beleid te komen. Een radicale ommezwaai om weer voluit te kiezen voor een zo natuurlijk mogelijk zoetwaterbeleid. Niet via pijpleidingen, maar via open aanvoer van rivierwater. Geen quasi, maar echt robuust zoetwaterbeheer. Nu de politieke wil en durf. Een uiterst effectieve stap is direct in gang te zetten en ver voor 2050 te realiseren: een zoet Grevelingenmeer. Het huidige zoute, kunstmatige Grevelingenmeer kent sinds 2013 een omstreden Natura 2000-aanwijzing en uit de media blijkt dat biologen en de projectgroep Grevelingenmeer niet tevreden zijn met het huidige zoute meer. Zo wordt door hen een grote, zeer kostbare, ingreep gewenst. Een nieuwe 10x zo grote extra sluis in de Brouwersdam als de huidige Brouwerssluis om de huidige waterkwaliteitsdoelstelling te verwezenlijken. Het kan niet aangetoond worden, dat dit doorlaatwerk een positief effect daar op heeft. Voor een zoet Grevelingenmeer zal voor deBrouwersdam een dichtheidsscherm geplaatst moeten worden en een sluis in het noordelijk deel van de Grevelingendam voor de natuurlijke aanvoer van zoet rivierwater in lijn met de Brouwerssluis. Beide constructies samen zijn veel minder kostbaar dan de gewenste extra, voor het waterbeheer niet zinvolle, sluis in de Brouwersdam voor het zoute meer.

Ir. W.B.P.M. Lases.

Het Grevelingenmeer is ontstaan door noodzakelijke infrastructurele werken in het kader van het Deltaplan. Het Deltaplan zou zorgen voor optimale veiligheid en zoetwaterbeheer. Deze twee zaken zijn van nature met elkaar verbonden, omdat de mens niet zonder grond onder de voeten en niet zonder zoet water kan leven. Toch worden momenteel deze twee voor de mens primaire belangen gescheiden gehanteerd om ondergeschikte belangen te dienen.

De Grevelingendam, een wantijdam, werd eerst aangelegd om de bouw van de Brouwersdam te vereenvoudigen en kwam in 1965 gereed. In 1971 werd de Brouwersdam afgebouwd. Het meer was steeds bedoeld als zoetwatermeer. Bijna vijftig jaar geleden werd gedegen studie gedaan naar de beschikbaarheid van zoet water en hoe het meer zo effectief mogelijk ontzilt kon worden. Daarvoor moest er een sluis in de Brouwersdam komen. De plaatskeuze en de grootte van de Brouwersluis werden daarop bepaald. De sluis wordt momenteel gebruikt om het meer zo zout mogelijk te houden.

De sluis werd gerealiseerd in een tijd, 1978, dat er volop discussie was rond het meer. Allereerst speelde in die tijd de waterkwaliteit van het rivierwater. Reden om het meer vooralsnog zout te houden. De wet verontreiniging oppervlaktewateren werd in 1971 van kracht. Al geruime tijd voldoet het rivierwater aan de beoogde waterkwaliteit. Voorts was er discussie onderling tussen biologen. In de eerste jaren van het meer was het water heel helder en ontwikkelde het zoute meer qua soorten zich opvallend anders dan de voordelta met b.v. hele kleine vissoorten. Het was qua biodiversiteit een welkome aanvulling. (De intensieve recreatie was er nog niet.) Anderzijds een groep biologen, die graag zoveel mogelijk terug wilden naar het verleden met heus getij. Beiden hadden de bittere noodzaak van het Deltaplan niet begrepen om ons te beschermen tegen de steeds verder uitschurende zeearmen, de toename van het getij annex stormvloeden en de verzilting van de wateren landinwaarts. Het was meedeinen op de opkomende discussie rond een open Oosterschelde. Er ontstond een machtige zoutlobby, die tot nu toe bepalend was voor hetwaterbeleid van de provincie en die van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta.

Nog altijd is er die hang naar een onrealistisch herstel van het verleden, met grote negatieve consequenties, waarbij het ontbreekt aan inzicht in de wezenlijke veranderingen in de nietbiologische (abiotische) natuur, die de grondslag vormt voor de biologische (biotische) natuur. Om ons zo goed mogelijk te verdedigen tegen de toenemende verziltingsdruk vanuit zee, is het voor de toekomstige generaties noodzakelijk om het zoete water zo dicht mogelijk bij de kust te brengen en te houden. Het Grevelingenmeer is daar bij uitstek geschikt voor.

In wezen is het Grevelingenmeer een groot aquarium of het nu zout, brak of zoet is. De abiotische natuur van het meer staat garant voor een rijk watervogelleven, ongeacht de aard van het water.

Ir. W.B.P.M. Lases.